کاخ توپکاپی پالاس - لوکیشن حریم سلطان

معرفی کاخ توپکاپی پالاس : 
استانبول به‌واسطه برخورداری از بناهای تاریخی متعدد با معماری منحصر‌به‌فرد، یکی از زیباترین مراکز گردشگری جهان است که سالانه گردشگران زیادی را به‌سمت خود می‌کشاند. کاخ توپکاپی استانبول (Topkapi Sarayi) از جاهای دیدنی استانبول بزرگ‌ترین و قدیمی‌ترین کاخ جهان محسوب می‌شود. این کاخ متعلق به دوران حکومت عثمانی در ترکیه است.
بی‌شک کاخ موزه توپکاپی داستان‌های رنگارنگی دارد؛ چراکه از قرن ۱۵ تا ۱۹ میلادی سلطان‌ها، درباریان جاه‌طلب و کنیزهای متعددی را به درون خود راه داده است. این قصر در قرن ۱۵ میلادی محل اقامت اصلی سلطان و مقر حکومت امپراتوری عثمانی بوده است. هم‌زمان با شکل‌گیری جمهوری ترکیه و پایان دولت عثمانی با دستوری حکومتی در تاریخ سوم آوریل ۱۹۲۴ تمام بناهای متعلق به آن دوران از جمله این کاخ در فهرست آثار ملی این کشور به ثبت رسید.

کاخ توپکاپی کجاست؟
کاخ توپکاپی در بافت قدیمی شهر استانبول در شرق منطقه فاتح در بخش اروپایی در محله سلطان محمد در نزدیکی امینونو قرار دارد. این کاخ درست روی زمینی ساخته شده است که روزی بیزانس باستان یا قسطنطنیه مرکز امپراتوری روم شرقی بود. کاخ توپکاپی در بلندترین نقطه زمینی کوهپایه‌ای، مشرف به دریای مرمره و خلیج شاخ طلایی قرار گرفته است. 
فاصله کاخ توپکاپی تا تنگه بسفر. حدود ۴۸ کیلومتر (یک ساعت و ۲۰ دقیقه) و تا میدان تکسیم، حدود ۹ کیلومتر (۳۵ دقیقه) است. این کاخ با فرودگاه آتاتورک استانبول ۱۹ کیلومتر (۵۰ دقیقه) و فرودگاه صبیحه گوکچن استانبول، ۶۸ کیلومتر (یک ساعت و نیم) فاصله دارد. کاخ توپکاپی در نزدیکی دیگر جاذبه‌های مهم استانبول مانند مسجد سلطان احمد، آب‌ انبار باسیلیکا، ایاصوفیه و موزه باستان‌شناسی واقع شده است.


مسیر دسترسی به کاخ توپکاپی :
کاخ توپکاپی استانبول در منطقه‌ معروفی به نام سلطان احمد با انبوهی از بناهای کهن و معماری‌های منحصربه‌فرد جا خوش کرده است. برای رسیدن به این محله کافی است با کمک وسایل نقلیه عمومی همچون مترو، تراموا یا اتوبوس خود را به یکی از دو ایستگاه پارک گلخانه یا سلطان احمد برسانید. از این ایستگاه‌ها تنها با چند دقیقه پیاده‌روی به کاخ توپکاپی خواهید رسید.
آدرس کاخ توپکاپی: ترکیه، استانبول، منطقه سلطان احمد 


تاریخچه کاخ توپکاپی استانبول :
کاخ توپکاپی استانبول درست ۶ سال پس از فتح و تصرف قسطنطنیه پایتخت امپراتوری بیزانس در سال ۱۴۵۳، در اواخر دهه ۵۰ با دستور نخستین پادشاه عثمانی سلطان محمد دوم روی ویرانه‌های بیزانس ساخته شد. سلطان محمد دوم در سال ۱۴۷۸  میلادی در این کاخ سکونت گزید و در طول مدت ساخت این کاخ در قصر کوچکی در میدان بایزید ترکیه سکونت داشت که این روزها به دانشگاه استانبول تغییر کاربری داده است. سه سال پس از مرگ او این کاخ مرمت شد و از آن پس پادشاهان عثمانی این کاخ را به دفعات بازسازی کردند و گسترش دادند. حدود ۳۰ پادشاه در طی چهار قرن و ۴۰۰ سال امپراتوری عثمانی در کاخ توپکاپی حکومت کردند.
کاخ توپکاپی به سبک‌های مختلفی بازسازی شد و هر بار معماری جدیدی همچون معماری اسلامی، عثمانی و اروپایی را تجربه کرده است. در آغاز ساکنان این کاخ کم تعداد بودند؛ اما در دوره‌هایی کاخ عظیم توپکاپی بین هزار تا چهار هزار سکنه را در خود جای داده است که از این میان فقط ۳۰۰ نفر ساکن حرم‌سرا بوده‌اند و بیشترین جمعیت ساکن را پیاده نظام‌ها و نگهبانان سلطنتی (Janissaries) در حیاط و دروازه اول کاخ تشکیل می‌دادند. 
حدود ۳۰ پادشاه در طی چهار قرن و  ۴۰۰ سال امپراتوری عثمانی در کاخ توپکاپی حکومت کردند
کاخ توپکاپی در  زمان ساخت خود مساحتی برابر با ۷۰۰ هزار متر مربع را به خود اختصاص داده بود و دیوارهای دور تا‌ دور این کاخ عظیم در حدود پنج کیلومتر بود. گاهی در زمان فستیوال‌ها جمعیتی برابر با ۱۰ هزار نفر به آن راه پیدا می‌کردند. در واقع کاخ توپکاپی به شهری درون‌شهری دیگر و بزرگ‌ترین کاخ زمان خود بدل شده بود. این کاخ به‌واسطه ساخت و سازهایی که در محوطه آن صورت گرفته است، مساحتی برابر با ۸۰ هزار متر مربع دارد.

در محوطه کاخ توپکاپی محلی برای اجرای مجازات مرگ خطاکاران در نظر گرفته شده بود. مجازات گردن زدن توسط جلادانی کر و لال صورت می‌گرفت. این فضا در تقابل با عظمت کاخ توپکاپی و امپراتوری عثمانی بیانگر درگیری‌های خونین برای پابرجا ماندن این حکومت در طی چهار قرن است. کاخ توپکاپی استانبول در سال ۱۹۸۵ به‌عنوان یک میراث ارزشمند جهانی در سازمان یونسکو به ثبت رسید.
معماری کاخ توپکاپی استانبول :
کاخ توپکاپی سه معماری مستقل را به نمایش می‌گذارد، که شامل سه بخش کاخ بیرونی، کاخ درونی و حرم‌سرا می‌شود. کاخ درونی و حرم‌سرا بخش‌هایی هستند که زندگی خصوصی شاهان در آن‌ها جریان داشته است. طرح اولیه سلطان محمد برای کاخ توپکاپی از چهار حیاط متوالی تشکیل شده که با دیوارهای بلندی احاطه شده بودند. هر حیاط هدفی متفاوتی را دنبال می‌کرد و با دروازه‌ای از باقی قسمت‌ها جدا و در طی روندی تدریجی با رسیدن به حیاط سوم و چهارم فضا خصوصی‌تر و رفت‌و‌آمد محدودتر می‌شد.
اساس ساخت مجموعه کاخ توپکاپی بر وجود انزوا و حریم سلطنتی استوار است؛ آنچه که امروز نیز نه‌تنها در این اثر بلکه در باقی کاخ‌ها و آثار به‌جا مانده از دوره عثمانی نیز مشهود است. ساخت عمارت اولیه و دروازه اصلی یا همان دروازه سلطنتی در سال  ۱۴۷۲ به پایان رسید. باروهای کاخ توپکاپی در دروازه‌ دوم که متاثر از معماری قرون‌وسطا اروپا است در سال ۱۴۷۸ میلادی تکمیل شد.
ساختمان‌های باقی‌مانده از طرح اولیه اکثرا کم ارتفاع و یک یا دو طبقه دارند و کاربردشان در طی قرن‌ها تغییر کرده است؛ این موضوع باعث شده است که امروز سازه‌هایی با کارکرد نامشخص به‌ویژه در حرم‌سرا وجود داشته باشند. ساختمان‌های خدماتی نیز اکثرا ساختمان‌های سنگی تک طبقه با گنبدی بلند هستند. بناهایی که برای سکونت مورد استفاده قرار می‌گرفتند از سنگ و چوب ساخته شده‌اند و گنبد آن‌ها با لایه‌ای از سرب پوشیده می‌شده است.

باروهای کاخ توپکاپی در دروازه‌ دوم که متاثر از معماری قرون‌وسطا اروپا است
قسمت‌های داخلی و باغ‌های کاخ توپکاپی با جزییاتی همچون آب‌نماها، حوض‌ها و فواره‌ها تزیین شده‌اند. باغ‌های مجموعه شامل بخش‌هایی همچون خانه شیرها می‌شود که برای پرورش و غذا دادن به حیوانات طراحی شده است. علاوه بر این باغ‌های توپکاپی دارای راهروهایی سنگ‌فرش شده نیز هستند.
کاخ توپکاپی تاثیر عمیقی از معماری کاخ ادیرنه (Edirne Palace) گرفته است؛ چراکه شکوه و عظمت معماری آن همچون ادیرنه متاثر از حیاط‌های بزرگی است که اطراف آن‌ها با بناها و دروازه‌ها احاطه شده‌اند. کاخ ادیرنه، کاخ سابق امپراتوری عثمانی است؛ زمانی که شهر ادیرنه پایتخت آن محسوب می‌شد.
بناهای کاخ توپکاپی در زلزله‌ سال ۱۵۰۹ و آتش‌سوزی سال ۱۶۶۵ آسیب‌های جدی دیدند و پس از هر بازسازی و مرمت، بناهای جدیدی به آن‌ها اضافه شدند و مجموعه کاخ گسترده‌تر شد.
بخش‌های مختلف کاخ توپکاپی
آنچه که امروز با گذشت زمان و توسعه‌های کاخ توپکاپی در مقاطع مختلف تاریخی رخ داده است از آن هزارتویی با ساختمان‌های مختلف پدید آورده است که در مرکز آن‌ها حیاطی بزرگ وجود دارد.

حیاط اول
دروازه سلطنتی کاخ توپکاپی
صحن اول کاخ توپکاپی یا همان حیاط بیرونی بزرگ‌ترین و تنها حیاط عمومی محسوب می‌شود و در زمان امپراتوری عثمانی هر فرد غیر‌مسلحی می‌توانست از دروازه امپراتوری (سلطنتی) یا باب همایون وارد آن شود. فضای این حیاط احتمالا یکی از شلوغ‌ترین بخش‌های کاخ بوده؛ زیرا مکانی مناسب و ایدئال برای برگزاری مراسم و راهپیمایی‌ها به شمار می‌آمده است. در این حیاط آثاری از کارگاه‌های هنرمندان، صنعت‌گران توپکاپی همچون نجاران، خیاطان، خوش‌نویسان و سایر اصناف باقی مانده است. از این حیاط با نام حیاط سپاه نیز یاد می‌کنند. از دروازه اول به بعد هیچ‌کس جز پادشاه حق نداشت سوار بر اسب عبور کند و همه باید پیاده تردد می‌کردند.


کلیسای هاگیا ایرنه
در همان حیاط اول کاخ توپکاپی شما می‌توانید ترکیبی از سبک‎‌های معماری و تزیینات سراسر کاخ را مشاهده کنید. در این مکان شما خرابه‌ها و بناهایی باقی‌مانده از دوران بیزانس را نیز خواهید دید برای مثال «هاگیا ایرینه» نمایی آجری متعلق به دوران بیزانس دارد. این بنا کلیسایی به‌جا مانده از دوران امپراتوری بیزانس است که در دوران امپراتوری عثمانی به‌عنوان اسلحه‌خانه و جایی برای تعمیر اسلحه به کار گرفته شد. امروزه از کلیسا هاگیا ایرینه برای برگزاری کنسرت یا نمایشگاه‌های بین‌المللی نیز استفاده می‌شود. علاوه بر این در فضای این حیاط موزه باستان‌شناسی و مرکز ضرب سکه (Imperial Mint) و چند فروشگاه برای خرید هدیه نیز وجود دارد.

در حیاط کاخ توپکاپی، دروازه‌ای نمادین با نام سلام یا درود وجود دارد که معماری آن یادآور قلعه‌های قرون‌وسطایی اروپا با برج‌های نوک تیز و دیوارهای تاج‌دار است. از سوی دیگر، عمارت ایوان‌دار بزرگ کاشی‌کاری شده تاثیر سبک معماری تیموری ایران را به نمایش می‌گذارد؛ تالاری طاق‌دار که از سه طرف محصور شده است. به احتمال زیاد این عمارت زمینی شنی برای مسابقات «جرید» (jereed، نوعی ورزش سوارکاری سنتی ترکیه) داشته که امروز مجموعه سرامیک‌های امپراتوری ترکیه را در خود جای داده است.


دروازه سلام کاخ توپکاپی
دروازه سلام به صحن دومی منتهی می‌شود که به آن میدان دیوان نیز می‌گویند. هرکسی به این مکان وارد می‌شد باید به سلطان سلام و درود می‌فرستاد و علت نام‌گذاری این دروازه نیز همین است. از این دروازه تنها سلطان و خادمان سلطنتی حق عبور داشتند.
برج عدالت بلندترین بنای کاخ توپکاپی، منظره‌ای کامل از کاخ را در اختیار شاه قرار می‌داد
صحن دوم مرکز اداری کاخ بوده است و تنها بازدیدکنندگان رسمی و اعضای دادگاه امکان ورود به این فضا را داشتند. در هفته چندبار اعضای شورای وزیران برای گفت‌و‌گو و پیش‌برد امور دولتی در اتاقی گنبدی ملاقات می‌کردند که تالار شورا نیز نامیده می‌شد. بیرون از این اتاق همواره شیر آبی باز بود تا صدای گفت‌‌وگوهای داخل از بیرون شنیده نشود. وزیر اعظم جلسات دولتی را مدیریت می‌کرد و سلطان گاهی اوقات از طریق پنجره‌ای شبکه‌ای از اتاقی کوچک در مجاورت برج عدالت، بلندترین بنای کاخ به آن‌ها گوش می‌داد. شاه از این پنجره دیده نمی‌شد؛ اما همه از حضور احتمالی او در جلسات آگاه بودند.
فانوس نئوکلاسیک برج عدالت منظره‌ای کامل از کاخ را در اختیار شاه قرار می‌داد و به‌صورت نمادین حضور سلطان را نه‌تنها در دربار بلکه در زندگی روزمره اهالی کاخ نیز یادآوری می‌کرد. 


اتاق شورای وزیران کاخ توپکاپی
در حیاط دوم مجموعه توپکاپی، علاوه بر اتاق شوراها، آشپزخانه و قنادی‌های کاخ نیز وجود داشت که امروزه مجموعه چینی‌های امپراتوری در آن به نمایش گذاشته می‌شود. علاوه بر آن خزانه خارجی نیز در حیاط قرار داشت که در حال حاضر سلاح‌های امپراتوری در آن نمایش داده می‌شود. اشیای موجود در کاخ توپکاپی از منابع مختلفی گردآوری شده است؛ این طیف شامل اشیای تولید شده در کارگاه‌های کاخ، خریداری شده در بازار، هدایای مقامات خارجی و غنیمت‌های جنگی می‌شود.
برای مثال مجموعه چینی‌ها به‌تنهایی، گستردگی امپراتوری را با به نمایش گذاشتن مجموعه‌ای از اشیای به‌دست آمده از چین و ژاپن نشان می‌دهند. از میان این اشیا می‌توان به سلادون (Celadon) اشاره کرد؛ ظرف غذاخوری چینی که در باورها بسیار ارزشمند بوده است و بر طبق باورها اگر غذایی مسموم باشد با سرو آن در سلادون رنگ ظرف تغییر می‌کند. این باورها ناشی از ترس همیشگی شاهان عثمانی از ترور بوده است. 

حیاط سوم
دروازه سعادت، به حیاط سوم منتهی می‌شود؛ حیاطی که محل اقامت خصوصی سلطان و مدرسه داخلی کاخ است. علت نام‌گذاری این دروازه نیز برگزاری جشن‌های بزرگ در این مکان بوده است. هیچ‌کس بدون اجازه حق عبور از این دروازه را نداشت و تنها خود سلطان، اعضای خانواده، خادمان او و افراد مورد تایید می‌توانستند به این حیاط رفت‌وآمد کنند. باقی افراد فقط می‌توانستند تا اتاق ملاقات پیش بروند و از آن‌ها انتظار می‌رفت تا از آداب و رسوم خاصی پیروی کنند. آن‌ها نمی‌توانستند با سلطان تماس چشمی مستقیم داشته باشند و باید سر و چشمان خود را پایین می‌انداختند و با مترجم سلطان صحبت می‌کردند.
دروازه سعادت
پیش از آن‌که مراد سوم (Murad III) در قرن شانزدهم، اقامتگاه خود را به حرم‌سرا منتقل کند، محل سکونت او ساختمانی در حیاط سوم بود که آن را ساختمان آثار مقدس می‌نامند. از این مکان با عنوان مخزن آثار اسلامی استفاده می‌کنند و اشیایی همچون خرقه، شمشیر و کمان حضرت محمد (ص) در آن نگهداری می‌شود. این اشیا در سال ۱۵۱۷ با فتح سلسه مملوک (Mamlūk dynasty) در مصر و و واگذاری حکومت به عثمانی‌ها به‌دست سلیم اول (Selim I) به‌دست آمده است. در محل نمایش این اشیا امکان عکاسی وجود ندارد. علاوه بر این در تالاری که اشیا پیامبر نگهداری می‌شود به‌صورت دائمی و زنده افرادی هستند که قرآن می‌خوانند. 
خوابگاه خادمان سلطنتی نیز که بخشی از سلسله مراتب خادمان بودند در صحن سوم قرار داشت. اکثر این خادمان پسرانی بودند که از میان جمعیت مسیحی و از طریق سیستم دوشیرمه یا دوشرمه ( Devshirme system، در ترکی به‌معنای سیستم جمع‌آوری) استخدام می‌شدند؛ سیستمی در امپراتوری عثمانی که در آن به اجبار پسران خانواده‎‌های مسیحی یا آسیای صغیر به‌عنوان نوعی مالیات یا خراج از آن‌ها گرفته می‌شد تا بخشی از پیاده نظام یا خدمه سلطنتی شوند. باهوش‌ترین این پسرها پس از دریافت اسامی جدید و گرویدن به اسلام، مسئولیت‌های جدیدی را از آن خود می‌کردند و در کنار دریافت دستمزد، آموزش‌های دقیقی نیز می‌دیدند.
امپراتوری عثمانی که از شایسته سالاری پیروی می‌کرد به این افراد فرصت دسترسی به مقام‌های عالی و حتی وزارت اعظم را می‌داد؛ اما بسیاری از آن‌ها در ۲۵ سالگی آزاد می‌شدند و با دختری از حرم‌سرا یا دختر سلطان ازدواج می‌کردند. خوابگاه‌های سلطنتی این خادمان اکنون بخش‌هایی از مجموعه‌های امپراتوری را در خود جای داده‌اند. برای مثال در بخشی از این خوابگاه‌ها پرتره‌های پادشاهان و در خوابگاه مبارزان کمد لباس‌های سلطنتی به نمایش گذاشته شده است که مهارت هنرمندان و صنعت‌گران کاخ و تغییرات در تکنیک‌ها و مد را در گذر زمان نشان می‌دهد.

کتابخانه سلطان احمد سوم در کاخ توپکاپی
یکی از معروف‌ترین مجموعه‌های کاخ، جواهرات سلطنتی است که در عمارت فاتح و در حیاط سوم قرار دارد. این دارایی‌ها شامل خنجر زمردین توپکاپی و الماسی است که قاشق‌چی (Kasikci) نامیده می‌شود و بزرگ‌ترین الماس ۸۶ قیراطی تراشیده شده در جهان به شمار می‌آید. جاشمعی‌های بسیار بزرگ از جنس طلا و نماد «جان مقدس تعمید دهنده» (St. John the Baptis) نیز از دیگر اشیای ارزشمند موجود در مجموعه جواهرات کاخ توپکاپی است. این تنوع جواهرات سلطنتی حکایت از ثروت عظیم این امپراتوری دارد. در این قسمت از کاخ توپکاپی به‌دلیل وجود جواهرات گران‌قیمت امکان عکس‌برداری وجود ندارد.

الماس قاشقچی بزرگترین الماس۸۶ قیراطی تراشیده شده در جهان، بخشی از مجموعه جواهرات سلطنتی است
مرکز حیاط سوم کاخ توپکاپی را کتابخانه سلطان احمد سوم اشغال کرده؛ بنایی که همچون باقی ساختمان‌های کاخ با کاشی‌های نقاشی شده، پنجره‌های رنگی و کرکره‌هایی منبت شده با عاج و صدف مروارید تزیین شده است. مجموعه کتاب‌ها با باقی کتاب‌های کاخ در قرن بیستم یکی شده و به مسجد «آقاس» (Aghas) برده شده است که بزرگ‌ترین مسجد کاخ به شمار می‌آید و در مجاورت آن قرار دارد.

مجموعه کتاب‌های کاخ توپکاپی شامل کتاب‌های خطی کمیاب و نسخه‌های اولیه قرآن است که محققان می‌توانند در اتاق مطالعه آن‌ها را مورد بررسی قرار دهند.

حیاط چهارم
اتاق ختنه پسران

اتاق ختنه شاهزاده‌ها

حیاط سوم کاخ توپکاپی امتداد پیدا می‌کند و به حیاط چهارم می‌رسد که عمدتا از باغ‌های پلکانی و عمارت‌ها تشکیل شده است. این فضا شامل اتاق‌ها و عمارت‌های متعددی از جمله اتاقک مکیدیه (Mecidiye) و اتاق ختنه پسران شاه با تزیینات سرسبز می‌شود که منظره‌ای رو به تنگه بسفر و دریای مرمر دارند و در قرن ۱۹ میلادی ساخته شده‌اند. عمارت بغداد، عمارت ایروان و عمارت صوفی با منظره‌ای مشرف به خلیج شاخ طلایی نیز در قرن ۱۷ میلادی شکل گرفته‌اند. در حال حاضر زیر اتاقک مکیدیه، کافه تریا و رستوران سلف سرویسی تدارک دیده شده است.

عمارت بغداد و آلاچیق‌های طلایی افطار
یکی از متمایزترین بناهای حیاط چهارم، آلاچیق‌های طلایی و نقره‌ای افطار است که اگر ماه رمضان در تابستان فرا می‌رسید شاهان عثمانی در آن‌ها افطار می‌کردند. این اتاقک‌ها نمایی بسیار زیبا به شهر دارند. شاهان عثمانی علاقه بسیار زیادی به گل و گیاه داشتند و معمولا باغ‌های حیاط چهارم کاخ توپکاپی همچون گذشته پر از گل‌های لاله است.

حرم‌سرا
اتاق شاه احمد سوم، تزیین شده با میوه‌ها
حرم‌سرای کاخ توپکاپی، محل زندگی خانواده شاهان بود و به‌صورت سرسختانه‌ای بر اساس جنسیت تقسیم شده بود. این مکان در قرن شانزدهم در زمان شاه مراد سوم با ساخت منزل‌هایی به محل اقامت شاه نیز بدل شد. حرم‌سرا نیز همچون باقی قسمت‌های کاخ بازسازی می‌شد و بر اساس نیاز گسترش پیدا می‌کرد؛ در نتیجه سبک‌های معماری مختلف در آن دیده می‌شود و طرح نسبتا پر پیچ و خمی دارد.
حرم‌سرا دقیقا در پشت ساختمان دیوان قرار گرفته و ورودی آن در حیاط دوم است. ساکنان برای ورود و خروج به حرم‌سرا، باید از حیاط سنگ‌فرش خواجه‌های سیاه به‌سمت دروازه اصلی گذر می‌کردند که به آن دروازه سلطنتی نیز می‌گویند. وظیفه این خواجه‌ها حفاظت از حرم‌سرا بود؛ افرادی که احتمالا از بازارهای برده در سرزمین‌های فتح شده خریداری و پیش از بلوغ اخته می‌شدند. این خواجگان همچون خادمان سلطنتی دستمزد دریافت می‌کردند و می‌توانستند از شایسته سالاری پیروی کنند؛ هرچند که تنها عده کمی از آن‌ها آزاد شدند. محل زندگی این خواجه‌ها، اتاق خزانه‌دار و مدرسه شاهزادگان این حیاط را محصور کرده بودند.

با عبور از دروازه اصلی، حیاط سنگ‌فرش ملکه مادر قرار دارد که بزرگ‌ترین و مرکزی‌ترین حیاط حرم‌سرا است. ملکه مادر، قدرتمندترین فرد حرم‌سرا و همسر اصلی سلطان قبلی بود که از او با نام سلطان معتبر نیز یاد می‌شد. او نفوذ قابل‌توجهی بر سلطان داشت؛ به‌طوری که سلطان هرروز صبح در منزل خود توقف می‌کرد تا ملکه مادر را از امور دولتی مطلع سازد.

عمارت دوقلوها
منزل‌های سلطان از طریق حمام دو نفره مرمری سفید و یک حمام ترکی به ملکه مادر متصل می‌شود. یک طرف حمام مختص سلطان و طرف دیگر متعلق به زنان حرم‌سرا بود. باقی اقامتگاه سلطان شامل یک تالار تاج‌وتخت و سه اتاق مخفی است. یکی از قدیمی‌ترین و مهم‌ترین بناهای باقی‌مانده در حرم‌سرا اتاق خصوصی شاه مراد سوم است که توسط مشهورترین معمار  امپراتوری عثمانی با نام «سینان» (Sinan) طراحی شده است. فضای گنبدی این اتاق با کاشی‌های نقاشی شده و خوشنویسی آیات قرآن کاملا تزیین شده است. اتاق محرمانه دیگری نیز در دوران شاه احمد سوم اضافه شد که به‌صورت غیرمنتظره‌ای با میوه‌ها و گل‌های ظریف و با رنگ لاکی تزیین شده است.
مهم‌ترین بنای باقی‌مانده در حرم‌سرا اتاق خصوصی شاه مراد سوم است که توسط مشهورترین معمار  امپراتوری عثمانی با نام «سینان» طراحی شده است
پسران، دختران و خواهران شاه در حرم‌سرای کاخ توپکاپی و در یکی از صدها اتاق آن زندگی می‌کردند. این احتمال می‌رود که از قرن هجدهم عمارت دوقلو محل زندگی پسران شاه بوده است. حرم‌سرا دارای محل زندگی برای خدمتکاران زن، کنیزها و همسران اصلی پادشاه نیز بوده است. بسیاری از زنان حرم‌سرا زمانی که دخترانی جوان بودند خریداری شدند یا به‌عنوان هدیه به کاخ شاهان عثمانی راه پیدا کردند.
زنان حرم‌سرا نیز مانند بقیه خدمتکاران این امکان را داشتند تا بر اساس توانایی‌های خود در سلسله مراتب سلطنتی پیشرفت کنند. آن‌ها در حین انجام وظایف خدمتگذاری آموزش می‌دیدند و دستمزد دریافت می‌کردند. این روند تا زمانی ادامه داشت که همسر یکی از خادمان سلطنتی یا صیغه شاه شوند.  اگر زنی برای صیغه شدن انتخاب می‌شد، در رتبه‌های بالاتری قرار می‌گرفت و می‌توانست از امکانات بهتری برخوردار شود؛ البته اگر فرزندی برای سلطان به دنیا می‌آورد. اگر این فرزند پسر بود و بر تخت می‌نشست، آن زن قدرتمندترین موقعیت حرم‌سرا یعنی ملکه مادر را به خود اختصاص می‌داد. البته اکثر زنان حرم‌سرا در سن ۱۶ تا ۱۷ سالگی آزاد می‌شدند و پس از آموزش ازدواج می‌کردند.
در دوره‌هایی تعداد افراد ساکن در حرم‌سرای کاخ توپکاپی به ۴۷۴ نفر می‌رسید. حرم‌سرا  هم‌اکنون به موزه‌ای مجزا درون کاخ تبدیل شده است که درمجموع حدود ۴۰۰ اتاق دارد و برای بازدید از آن تورهای ویژه‌ای در ساعت‌های خاصی از روز وجود دارد. 

عمارت عدالت
در زمان ساخت کاخ توپکاپی، آن را کاخ جدید امپراتوری یا سرای جدید عامره (Saray-ı Cedîd-i Âmire) نامیده بودند. علت این نام‌گذاری تمایز قائل شدن میان آن و کاخ قدیمی موجود در میدان بیازیت قسطنطنیه بود که در طی جنگ و نبرد آسیب‌های جدی دیده و تخریب شده بود. در قرن نوزدهم نام این کاخ تغییر پیدا کرد و آن را توپکاپی یا به ترکی طوپقاپو نام نهادند. توپکاپی به‌معنای «دروازه توپ‌‌ها» است که برخی علت انتخاب این اسم را در به نمایش گذاشتن توپ‌های جنگی مورد استفاده در فتح‌های امپراتوری عثمانی در مقابل دروازه کاخ می‌دانند. 

شرایط بازدید از کاخ توپکاپی
کاخ توپکاپی در هفته به‌جز روزهای سه‌شنبه آماده پذیرایی از گردشگران است. ساعات بازدید از این کاخ بین ساعت ۹ صبح تا ۶ عصر است. کاخ موزه توپکاپی در صبح‌های تعطیلات مذهبی برای بازدید عمومی بسته است.

کاخ موزه توپکاپی در صبح‌های تعطیلات مذهبی برای بازدید عمومی بسته است
در موزه توپکاپی استفاده از کالسکه‌های موجود در کاخ برای کودکان ممنوع است. از جمله شرایط دیگر بازدید از این کاخ پوشیدن لباس‌های پوشیده به‌خصوص در زمان بازدید از بخش آثار مذهبی و مقدس است. از پوشیدن لباس‌های تابستانی یا دامن‌های کوتاه خودداری کنید.

هزینه بلیط بازدید از کاخ توپکاپی
دو نوع بلیط ترکیبی برای بازدید از این مجموعه ارائه می‌شود. هزینه بلیط ترکیبی کاخ توپکاپی، حرم‌سرا و هاگیا ایرنه (در سال ۲۰۲۳) ۶۵۰ لیر و هزینه بلیط ترکیبی کاخ توپکاپی و هاگیا ایرنه (در سال ۲۰۲۳) ۵۰۰ لیر است. برای بازدید از کل مجموعه به بیش از پنج ساعت زمان احتیاج خواهید داشت. 

بهترین زمان بازدید از کاخ توپکاپی
بهار بهترین زمان سفر به استانبول و بازدید از بناهای تاریخی از جمله کاخ توپکاپی است؛ چراکه باغ و محوطه این کاخ سراسر سبز و زیبا است. البته اگر می‌خواهید ارزان‌تر سفر کنید بهتر است فصل‌های سرد سال را انتخاب کنید. در این زمان از سال به‌واسطه تردد کمتر مسافر امکان انتخاب تور و بلیط‌های هواپیمای ارزان‌تری وجود دارد.
مسجد ایاصوفیه
ایاصوفیه (Ayasofya یا Sancta Sophia) که با نام کلیسای حکمت مقدس یا کلیسای حکمت الهی نیز شناخته می‌شود یکی از سازه‌های مهم بیزانسی در استانبول و یکی از بناهای تاریخی بزرگ جهان است. این بنا کلیسایی مسیحی متعلق به قرن ششم پس از میلاد (۵۳۲-۵۳۷) است که در زمان ژوستینیانوس اول در امپراتوری بیزانس ساخته شده است. در قرن‌های بعد سازه ایاصوفیه به مسجد و موزه تغییر کاربری داد. این بنا با موزاییک‌های مجلل مسیحی و مناره و کتیبه‌های اسلام منعکس‌کننده تغییرات مذهبی این منطقه در طی قرن‌های متمادی است.

بنای مسجد ایاصوفیه تاریخی طولانی و فرازونشیب‌های زیادی را پشت سر گذاشته است. بر طبق گفته‌ها بنای اصلی کلیسا در محل ایاصوفیه به دستور کنستانتین اول در سال ۳۲۵ روی پایه‌های یک معبد بت‌پرستی ساخته شده است. این بنا در سال ۴۰۴ در اثر آتش‌سوزی در شورشی آسیب می‎‌بیند؛ شورشی که بر اثر تبعید دوباره سنت جان کریزوستوم برافروخته شده بود. این بنا بار دیگر توسط امپراتور روم بازسازی و بزرگ‌تر می‌شود؛ اما در شورش نیکا در ژانویه ۵۳۲ دوباره سوزانده می‌شود. این بار شرایط فرصتی را برای ژوستینیان فراهم می‌کند تا بنای باشکوه را برای آن متصور شود. 

مسجد ایاصوفیه در میدان ایاصوفیه و در محله سلطان احمد قرار دارد. در خارج از ساختمان اصلی این بنا، در کنار در خروجی، مقبره باشکوه و عظمت پنج پادشاه را مشاهده خواهید کرد. در سال ۱۹۸۵ میلادی، ایاصوفیه به‌همراه بناهای‌ تاریخی اطراف آن به‌عنوان یکی از سایت‌های میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید. بازدید از این بنا در فصل بهار و تابستان از ساعت ۹ صبح تا هفت عصر و فصل پاییز و زمستان از ساعت ۹ صبح تا سه بعد از ظهر و در روزهای سه‌شنبه تا یکشنبه امکان‌پذیر است.

آدرس مسجد ایاصوفیه: ترکیه، محله سلطان احمد واقع در بخش اروپایی استانبول، در نزدیکی کاخ توپکاپی استانبول (مشاهده روی نقشه)


آب‌انبار باسیلکا
آب‌انبار باسیلکا سیسترن بنای زیرزمینی است که به دستور امپراتور ژوستینیانوس در سال ۵۳۲  ساخته شده است. این بنا همچون قصری غرق شده توسط ۳۳۶ ستون مرمری استحکام یافته است که بسیاری از آن‌ها از معابد ویران شده نجات یافته‌اند. آب‌انبار باسیلکا بزرگ‌ترین آب‌انبار بیزانسی باقی‌مانده در استانبول محسوب می‌شود. سرستون‌های این بنا حکاکی شده‌اند و تقارن و عظمت این بنا کاملا نفس‌گیر است. در روزهای تابستانی در اعماق غارهای آن خلوتی بزرگ ایجاد می‌شود. 

آب‌انبار باسیلکا همچون بسیاری از آثار تاریخی استانبول تاریخی غیرعادی دارد. این بنا با هدف خدمت‎‌‌رسانی به کاخ بزرگ و ساختمان‌های اطراف آن تعبیه شده بود و می‌توانست تا ۸۰,۰۰۰ هزار مترمکعب آب را ذخیره کند. این آب توسط ۲۰ کیلومتر قنات از مخزنی نزدیکی دریای سیاه تامین می‌شد. پس از نقل مکان امپراتوری بیزانس از این کاخ بزرگ، آب‌انبار باسیلکا بسته و به دست فراموشی سپرده شد.

آب انبار باسیلکا
آب‌انبار باسیلکا با ۳۳۶ ستون مرمری به قصر غرق شده نیز شهرت دارد
در سال ۱۵۴۵ میلادی محققی با نام پتروس گیلیوس که درباره سازه‌های دوران بیزانس تحقیق می‌کرد، از طریق مردم محلی متوجه وجود چنین سازه‌ای شد. در آن سال‌ها اهالی با فرستادن سطل‌هایی به فضای تاریک زیرزمین‌های خود آب به‌دست می‌آوردند و حتی عده‌ای در زیرزمین‌های خود ماهی می‌گرفتند. در نهایت گیلیوس پس از اکتشافات بسیار از طریق یکی از زیرزمین‌ها به این آب‌انبار دست پیدا کرد؛ اما متاسفانه پس از این کشف نیز  این بنا از سمت دولت عثمانی‌ مورد بی‌توجهی قرار گرفت و به محلی برای تخلیه زباله و اجساد بدل شد. ابعاد این تالار زیرزمینی ۱۳۸ در ۶۵ متر است و در فاصله ۴۵۰ متری کاخ توپکاپی قرار دارد. بازدید از این مکان در فصل تابستان از ساعت ۹ صبح تا ۶:۳۰ عصر در زمستان‌ها از ساعت ۹ صبح تا ۵:۳۰ عصر امکان‌پذیر است.

آدرس آب‌انبار باسیلیکا: ترکیه، استانبول، محله سلطان احمد، آب انیار باسیلکا (مشاهده روی نقشه)

مسجد سلطان احمد
مسجد سلطان احمد که به مسجد آبی نیز شهرت دارد، در سال ۱۶۱۷ درست قبل از مرگ نابه‌هنگام مهم‌ترین حامی خود سلطان احمد اول در سن ۲۷ سالگی، تکمیل شد. این مسجد با ترکیب زیبایی از گنبد‌های اوج‌گیرنده و ۶ مناره سر به‌فلک کشیده و باریک بر افق استانبول چیره شده است. مسجد آبی با عنوان آخرین سازه کلاسیک عثمانی شناخته می‌شود؛ اما با گنجانده شدن عناصر معماری و تزییناتی در ساختمان و قرار گرفتن در مرکز شهر امپراتوری از سنت کلاسیک معماری فاصله گرفته است؛ سنتی که در قرن شانزدهم توسط استاد معمار مشهور سینان پایه‌گذاری شده بود.

در سقف مسجد سلطان احمد از ۲۰ هزار موزاییک استفاده شده است که رنگ آبی آن‌ها علاوه بر جلوه زیبایی به این بنا می‌دهد. همین موزاییک‌های آبی دلیل شهرت این بنا به مسجد آبی هستند. این مسجد بیش از ۲۰۰ پنجره دارد که روشنایی کاخ از آن‌ها و لوستر‌های عظیمی درون آن تامین می‌شود. مسجد سلطان احمد در فاصله ۵۵۰ متری کاخ توپکاپی واقع شده است.

آدرس مسجد سلطان احمد:  ترکیه، استانبول، محله سلطان احمد، مسجد سلطان احمد (مشاهده روی نقشه)


پارک گلخانه
پارک گلخانه یا پارک گلهانه، پارکی تاریخی در منطقه امینونو استانبول است که در فاصله ۷۵۰ متری کاخ توپکاپی قرار دارد. این پارک یکی از قدیمی‌ترین و وسیع‌ترین پارک‌های عمومی در استانبول است که در گذشته بخشی از حیاط کاخ توپکاپی بوده است. اگر به‌سمت شرق پارک حرکت کنید «ستون‌های گات» (The Column of the Goths) را خواهید دید؛ ستون‌هایی از جنس مرمر متعلق به دوران پیروزی رومی‌ها با ارتفاع ۱۸ متر که قدمت آن‌ها به قرن سوم و چهارم بعد از میلاد می‌رسد. علاوه بر این مجسمه یادبود آتاتورک نیز در سال ۱۹۲۶ در همین پارک ساخته شده است که می‌توانید از آن دیدن کنید.

پارک گلخانه از نیمه اسفند تا میانه اردیبهشت (در ماه مارس و آوریل) میزبان فستیوال گل لاله است. در این ماه سراسر پارک از پوشیده از گل‌های رنگارنگ است که مناظر زیبا و بی‌نظیری را رقم می‌زنند. اطراف این پارک قهوه‌خانه، زمین‌بازی، باغ‌وحش و موزه‌های متعددی وجود دارد که می‌توانید زمانی را برای سپری کردن در آن‌ها برنامه‌ریزی کنید. این پارک ساعت ۱۰:۳۰ شب بسته می‌شود؛ پس بهتر است بازدید از آن را به ساعات پایانی شب موکول نکنید.

آدرس پارک گلخانه: ترکیه، استانبول، منطقه اروپایی فاتح، محله جانکورتاران، خیابان کندی، پارک گولهانه (مشاهده روی نقشه)

پرسش‌های متداول
کاخ توپکاپی توسط چه کسی و در چه سالی ساخته شده است؟
سلطان محمد دوم مشهور به سلطان محمد فاتح در سال ۱۴۶۰ دستور ساخت کاخ توپکاپی را داد و در سال ۱۴۷۸ کار ساخت به اتمام رسید.
حرم‌سرای سلطنتی چیست؟
حرم‌سرای سلطنتی جایی است که زنان خاندان سلطنتی از جمله مادر، زنان و فرزندان سلطان و خدمه‌ آن‌ها در آن زندگی می‌کردند.
چه ساعاتی می‌توان از کاخ توپکاپی دیدن کرد؟
همه‌روزه جز سه‌شنبه‌ها از ۹ صبح تا ۶ عصر می‌توانید از کاخ توپکاپی دیدن کنید. 
بلیط کاخ توپکاپی چقدر است؟
دو نوع بلیط ترکیبی برای بازدید از این مجموعه ارائه می‌شود. هزینه بلیط ترکیبی کاخ توپکاپی، حرم‌سرا و هاگیا ایرنه (در سال ۲۰۲۳) ۶۵۰ لیر و هزینه بلیط ترکیبی کاخ توپکاپی و هاگیا ایرنه (در سال ۲۰۲۳) ۵۰۰ لیر است.